Kinderboekenschrijver Jacques Vriens schreef in het NRC handelsblad van dinsdag 28 mei 2013 een artikel waarin hij zich zorgen maakt omdat er op scholen steeds minder wordt gelezen en voorgelezen. Op de meeste Pabo’s is het lezen van kinderboeken niet meer verplicht. Lezen en voorlezen zijn echter van groot belang zijn voor de emotionele ontwikkeling van kinderen en voor hun taalvaardigheid en woordenschat.
Neuropsycholoog Jelle Jolles haakt hierop in met zijn artikel Waarom lezen zo belangrijk is en betoogt dat voorlezen belangrijk is voor de neuropsychologische ontwikkeling en de hersenrijping:
‘Voor lezen is namelijk het hele brein nodig: de waarneming, de taal, het redeneren, het geheugen, de aandacht en het vermogen om te selecteren tussen hoofd- en bijzaken. Bovenal prikkelt lezen de verbeeldingskracht: je kunt je echt helemaal verliezen in een verhaal en je eigen film erover maken in je hoofd. De emotionele verwerking speelt hierin ook een belangrijker rol.’
Volgens de neuropsycholoog zijn moderne media echter een bedreiging voor de vorming van het empatisch vermogen.
‘Dat neuropsychologische aspect van een mentaal beeld is enorm belangrijk. Ook het identificeren met een hoofdpersoon en de intimiteit van een boek ervaren is essentieel voor de emotionele ontwikkeling zoals de vorming van empatisch vermogen. Dit gaat niet lukken met een iPad, hoe belangrijk de nieuwe media en ICT ook kunnen zijn als hulpmiddel voor educatie. Moderne media zijn vaak kort, vluchtig en onrustig. Het lezen van een boek geeft rust en verdieping waardoor ook het concentratievermogen ontwikkeld kan worden. Wanneer kinderen alleen met een iPad of computer worden gevoed, wordt hen – neuropsychologisch gezien – ernstig tekort gedaan.’
De angst van Jelle Jones is blijkbaar dat kinderen alleen nog maar digitale media voorgeschoteld krijgen en zich daarom niet meer goed kunnen inleven in een verhaal. Hij creëert daarmee een tegenstelling die er helemaal niet hoeft te zijn. Teveel is altijd slecht, behalve bij lezen. Natuurlijk zou je willen dat iedereen geconcentreerd en met plezier literatuur leest en deze liefde voor boeken overdraagt op kinderen. Maar bij leesbevordering werkt een bestraffend vingertje niet.
Nieuwe media kunnen juist voor mensen die geen boeken lezen een middel zijn om toch tot lezen te komen. Mits goed ingezet.
Mijn moeder vond dat teveel televisie kijken niet gezond was: daar werd je lui en passief van. Dus wij keken gedoseerd en selectief. En ’s avonds las ze ons voor. Mensen die de hele dag televisie kijken zullen minder boeken lezen en ook hun kinderen niet voorlezen. Teveel televisie kijken is dus niet goed en het is zeker geen vervanging voor voorlezen. Maar kan wel een goed hulpmiddel bij educatie zijn. Er zijn veel scholen waar elke dag het jeugdjournaal wordt gekeken. Kinderen steken er wat van op en het is een welkome afwisseling tussen de andere vakken. Door goede educatieve televisie, zoals Sesamstraat, komen kinderen ook met verhalen en boeken in aanraking. Dikkie Dik is daar een goed voorbeeld van.
Moderne media zijn onrustig
Dat klopt voor een deel. Toen mijn neefje voor het eerst met mijn iPad speelde bekeek hij in twintig minuten twintig apps. Het lukt hem niet om zijn aandacht bij één app te houden. Alles was nieuw en moest onderzocht worden. Inmiddels heeft zijn moeder ook een iPad, weet hij precies wat ermee kan en maakt hij er prachtige animaties en filmpjes op. Hij concentreert zich op één programma en doet daar iets mee. Om te zorgen dat kinderen binnen één app blijven kan ook gebruik gemaakt worden van begeleide toegang.
Moderne media zijn inderdaad anders dan oudere media, omdat interactie en creativiteit mogelijk is. Gebruik je een tablet om te lezen dan kun je makkelijk afgeleid worden door bijvoorbeeld internet en social media. Daarnaast kun je de iPad creatief en productief inzetten, je kunt ermee filmen, fotograferen, geluid opnemen, typen en presentaties maken. Bij boeken – om even terug te gaan naar het lezen – zijn dikwijls animaties, geluid en interacties toegevoegd en je kunt bijvoorbeeld je eigen stem opnemen of aantekeningen toevoegen.
Al die mogelijkheden kunnen afleiden van het lezen en onrustig zijn. In trein en vliegtuig bespied ik vaak kinderen met tablets. Het valt me op dat ze vooral films kijken of gamen. Ik heb nog nooit een ouder en kind gezien die in het openbaar samen een prentenboek app bekeken op de tablet. Als gamen en filmpjes kijken thuis ook het enige is wat kinderen op de iPad doen, dan is dat een gemiste kans voor leesbevordering. Ik zou heel hard willen roepen:
Ouders opgelet: de iPad is ideaal om samen met uw kind heel veel boeken op te lezen!
Lezen ouders minder voor omdat kinderen zichzelf wel vermaken op de iPad?
Dit lijkt me een interessante studie. Ik denk dat weinig jonge kinderen alleen met een tablet mogen spelen. Ouders gebruiken deze samen met hun kinderen. En de ouders die hier tijd voor vrijmaken, zullen ook het belang zien van papieren boeken en dagelijks tijd maken om voor te lezen.
Ouders die bijvoorbeeld slecht Nederlands spreken of zelf niet lezen, lezen ook niet voor. Ze zetten hun kinderen voor de televisie, laten ze op de computer, tablet of telefoon spelen. Deze media afkeuren zal niet leiden tot het lezen van meer papieren boeken.
Het is interessant om te weten dat in veel huishoudens de computer verdwijnt en dat er wel tablets en smartphones zijn. Ook bij mensen die niet lezen. Laten we deze ouders goede voorlichting geven over televisieprogramma’s, educatieve websites, digitale prentenboeken en apps. Digitale prentenboeken, zoals Timo en het toverstokje, AVI-leesboekjes met geluid, zoals Mus hijst het zeil en digitale samenleesboeken, zoals de app Daans reis om de wereld, kunnen een belangrijk hulpmiddel zijn, waardoor deze ouders wél met hun kinderen gaan lezen.
Verdringt de iPad in het klaslokaal het voorlezen?
Een leerkracht die voorleest aan een klas die geboeid luistert: dat gun je elk kind. Na het lezen kan de leerkracht met de kinderen over het boek praten, ze verbanden leren zien en ze steeds moeilijkere verhalen laten begrijpen. De kinderen leren over emoties, bijzondere situaties, andere landen, mensen en opvattingen. Maar er is weinig tijd voor voorlezen, omdat veel scholen heel druk bezig zijn om kinderen te leren lezen en rekenen en verder aan weinig toekomen. Dat zijn niet de scholen waar de kinderen de hele dag op de iPad mogen werken: die hebben ze niet eens. Dus het verband tussen de iPad en minder voorlezen op scholen zie ik niet.
Digitale prentenboeken zijn op scholen wel in opkomst. Veel leerkrachten gebruiken het digibord hiervoor. In de ideale situatie is ook het papieren boek in de klas aanwezig.
Voor oudere kinderen kan het boek dat de leerkracht voorleest als e-boek op het digibord vertoond worden. Zo kunnen de kinderen meelezen en de tekeningen, die soms onmisbaar zijn, bekijken. Een boek zoals Het leven van een loser is zonder tekeningen bijna niet voor te lezen.
Verdringt de iPad op scholen het zelfstandig lezen?
Ik ken een school waar de iPad in een taalklasje wordt ingezet om kinderen met een taalachterstand te helpen hun woordenschat te vergroten. Ze luisteren dan met een koptelefoon naar digitale prentenboeken en krijgen verwerkingsopdrachten. Onderzoek heeft aangetoond dat kleuters prentenboeken beter begrijpen en met meer concentratie kunnen bekijken als het verhaal ondersteund wordt door geluid, animatie en interactie. Ook maken digitale prentenboeken herhaling makkelijker. Voor kinderen die moeite hebben met zelfstandig lezen kan een e-boek of app met geluid een goed hulpmiddel zijn.
Betere voorlichting over (digitaal) voorlezen
Dat lezen en voorlezen ontzettend belangrijk is, staat vast. Om zoveel mogelijk mensen hiervan te doordringen denk ik dat nieuwe media eerder omarmd moeten worden, dan bestreden.
Ouders die zelf niet lezen, hebben vaak wel een smartphone of tablet. Laten we hen goede voorlichting geven over digitale kinderboeken.
Zelfs prinses Laurentien slaat in haar lezing tijdens de Bibliotheektweedaagse 2012 de plank mis als ze pleit voor de zichtbaarheid van boeken: ‘Als een ouder thuis op een e-reader alleen zijn boek leest, weet een kind niet of een ouder zijn e-mail doet, op de web zit te surfen of een boek leest.’ Dat is een vrij elitair standpunt. Ze zou moeten beseffen dat veel laagopgeleide ouders helemaal geen boeken in huis hebben.
Als deze ouders via internet, via de tablet of de computer, samen met hun kinderen boeken bekijken, dan is er veel gewonnen.
In het onderwijs zijn het de leerkrachten die het belang van lezen en voorlezen moeten inzien en overbrengen. Goed leesonderwijs op de Pabo’s en leerkrachten leren hoe ze aan leesbevordering kunnen doen met papieren én digitale kinderboeken is daarom essentieel.
Vandaag toevallig op de mytylschool besproken hoe we onze jongste zoon aan het lezen krijgen. Hij gaat langzaam vooruit, maar vindt lezen dus echt niet leuk. Zijn taakspanne is heel kort, maar via de I-pad zie ik een grotere taakspanne. Dus ik wil inderdaad de I-pad gaan inzetten om hem aan het lezen te krijgen. Van belang is dat je een manier gaat zoeken, die aansluit bij de interesse van een kind.
Mijn oudste zoon is juist gaan lezen door de iPad. Misschien omdat het interessanter is omdat het een gadget is, het makkelijker leest, hij heel veel boeken thuis kan uitkiezen en bekijken en stukjes kan lezen en zo kan beslissen welke hij helemaal wil lezen. Je hoeft niet naar de bibliotheek, het is dus in wezen heel laagdrempelig.
En stiekem denk ik ook dat hij op de iPad niet ziet hoe dik een boek is. Want dan leest hij bijv. Broederband gewoon uit terwijl hij het papieren boek zo dik vond. Hij leest nu ook wel ‘gewone’ boeken, maar is door de iPad echt aan het lezen geslagen. Dus wat mij betreft maakt het niet uit HOE je leest, waarop, maar DAT je leest!!!